در تاریخ معماری معاصر ایران، برخی از شاخص‌ترین و ماندگارترین بناها، حاصل برگزاری مسابقات معماری بوده‌اند. مسابقات معماری، فرصتی برای به چالش کشیدن خلاقیت معماران و ایجاد بسترهای جدید برای طراحی‌های نوآورانه هستند. در این مقاله، به معرفی چند بنای معروف ایرانی می‌پردازیم که نتیجه برگزاری مسابقه معماری بوده‌اند و امروز به‌عنوان نمادهایی ماندگار در ذهن مردم و فرهنگ ایران نقش بسته‌اند.
برج آزادی (شهیاد)؛ نقطه آغاز معماری معاصر ایران
برج آزادی (در گذشته با نام “برج شهیاد”)، یکی از نمادین‌ترین بناهای معاصر ایران است که در سال ۱۳۴۵، از طریق یک مسابقه ملی طراحی معماری توسط دولت وقت برگزار شد. این رقابت با هدف ساخت نمادی برای جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی و نشان دادن چهره‌ای مدرن از ایران به جهان برگزار شد. بیش از ۳۰ معمار جوان ایرانی در این رقابت شرکت کردند. در نهایت، طرح حسین امانت، معمار ۲۴ ساله فارغ‌التحصیل دانشکده هنرهای زیبا، به‌عنوان طرح برگزیده معرفی شد.
طراحی برج آزادی ترکیبی خلاقانه از عناصر معماری پیشااسلامی، اسلامی و مدرن است. فرم قوس مرکزی، الهام‌گرفته از ایوان کسری و گنبدهای ایرانی است؛ در حالی‌که استفاده از بتن مسلح و سنگ سفید مرمر اصفهان، به طرح شخصیتی معاصر می‌بخشد. ارتفاع برج حدود ۴۵ متر است و در زیر آن یک مجموعه فرهنگی-موزه‌ای با فضاهای نمایشگاهی و آمفی‌تئاتر طراحی شده است.
برج آزادی امروز نه‌تنها یک بنای شهری در میدان آزادی تهران است، بلکه یک نماد هویتی، تاریخی و فرهنگی برای مردم ایران به‌شمار می‌رود. این پروژه از اولین نمونه‌های معماری مسابقه‌ای در ایران معاصر است که موفق شد هم به مرحله اجرا برسد و هم ماندگار شود.
پردیس سینمایی ملت؛ معماری سیال در بطن یک پارک شهری
پردیس سینمایی ملت یکی از نمونه‌های شاخص معماری معاصر در ایران است که از دل یک مسابقه معماری در اوایل دهه ۱۳۸۰ زاده شد. در سال ۱۳۸۲، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با هدف ایجاد یک مجموعه سینمایی پیشرفته در قلب بوستان ملت، اقدام به برگزاری مسابقه طراحی کرد. طرح دفتر معماری Fluid Motion به سرپرستی رضا دانشمیر و کاترین اسپریدونف به‌عنوان طرح برنده انتخاب شد.
فرم کلی بنا الهام‌گرفته از حرکت نرم پرده سینماست؛ یک حجم طویل و شناور که به‌صورت قطری در سایت قرار گرفته و در امتداد آن چشم‌اندازی به فضای سبز پارک خلق شده است. ویژگی مهم طراحی، استفاده از سقف معلق فولادی با دهانه‌های بزرگ بدون ستون است که حس سبکی و شناوری را القا می‌کند.
فضاهای داخلی شامل چهار سالن سینما، گالری، فروشگاه فرهنگی و کافی‌شاپ هستند که با دیدی سیال و منعطف طراحی شده‌اند. همچنین ورودی مجموعه به‌گونه‌ای است که گویی ساختمان از دل زمین سربرآورده و با پارک اطراف ادغام شده است؛ رویکردی که در زمان خود بسیار نوآورانه تلقی می‌شد.
پردیس ملت در سال ۱۳۸۷ افتتاح شد و به‌سرعت به یکی از مهم‌ترین مراکز نمایش فیلم و رویدادهای هنری در تهران تبدیل شد. این پروژه توانسته است توجه منتقدان داخلی و بین‌المللی را نیز جلب کند.
پل طبیعت؛ تجربه‌ای نو از معماری شهری و پیاده‌مداری
پل طبیعت تهران نمونه‌ای برجسته از معماری شهری مشارکتی و انسان‌محور است که با برگزاری یک مسابقه طراحی در سال ۱۳۸۷ شکل گرفت. این مسابقه با هدف طراحی پلی پیاده برای اتصال دو پارک بزرگ پایتخت، یعنی پارک آب و آتش و پارک طالقانی، توسط شرکت “سرمایه‌گذاری نوسازی عباس‌آباد” برگزار شد. طرح پیشنهادی لیلا عراقیان، معمار جوان و بنیان‌گذار دفتر “دیبا سازه”، در رقابت با چندین دفتر معماری برنده شد.
پل طبیعت برخلاف پل‌های سنتی، صرفاً مسیر عبور نیست؛ بلکه خود یک مقصد شهری است. طراحی سه‌طبقه‌ای با فرم ارگانیک و خطوط منحنی، امکان حرکت، توقف، دیدن، نشستن و تعامل را برای شهروندان فراهم کرده است. این پل با طولی حدود ۳۰۰ متر، از سازه فلزی خرپایی با الهام از شاخه‌های درخت ساخته شده است که بر روی دو پایه عظیم قرار دارد و بدون هیچ ستون میانی در بستر بزرگراه مدرس امتداد می‌یابد.
این پروژه نه‌تنها از منظر طراحی، بلکه از نظر اجرایی و مشارکت عمومی نیز مورد توجه قرار گرفت. در فرآیند ساخت که نزدیک به ۴ سال به‌طول انجامید، تلاش شد کمترین آسیب به پوشش گیاهی و محیط‌زیست وارد شود. پل طبیعت در سال ۱۳۹۳ به بهره‌برداری رسید و از آن زمان تاکنون میلیون‌ها بازدیدکننده را جذب کرده است.
این پل در رسانه‌های بین‌المللی همچون ArchDaily و CNN معرفی شده و چندین جایزه بین‌المللی معماری از جمله جایزه آقاخان و Architizer A+ را نیز کسب کرده است.
جایگاه مسابقه معماری در ایران
برگزاری مسابقات معماری، در دهه‌های اخیر نقش مهمی در ارتقاء کیفیت طراحی شهری و ایجاد فضاهای نوآورانه داشته است. این رقابت‌ها علاوه بر تشویق خلاقیت، بستری برای مشارکت عمومی در ساخت فضاهای شهری ایجاد می‌کنند. با این‌حال، تعداد چنین مسابقاتی در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته هنوز پایین است. حمایت بیشتر نهادهای دولتی و خصوصی از مسابقات معماری می‌تواند نقش بزرگی در ارتقاء کیفیت محیط ساخته‌شده ایفا کند.برای آشنایی با مسابقات جاری و پیش‌رو در ایران، به صفحه مسابقات معماری بنش مراجعه کنید.